Başçarşı

Başçarşı, Bosna Hersek'in başkenti Saraybosna'nın tarihi ve kültürel geçmişi olan en eski pazar meydanlarından biridir. Osmanlı uç beyi İshakoğlu İsa Bey'in 15. yüzyılda şehri keşfetmesiyle Başçarşı meydana gelmiştir. Bosnakça'da Baščaršija olan çarşınn adı tamamen Türkçe'den türeyerek meydana gelmiştir. Şuanki Başçarşı'nın büyüklüğü 19. yüzyılda çıkan büyük yangın öncesindeki halinin yarısı kadardır.

Başçarşı, başkent Saraybosna'nın ilçelerinden Stari Grad'ta yer alan Miljacka Nehri'nin kuzey kıyısında yer almaktadır.

Osmanlılar'ın bölgeye gelişinden önce şehrin cazibe merkezi Torik köyünün meydanıydı. İlgili meydan o zamanın koşullarında birçok yolun keşim noktasıydı. İlgili alanda ise şuan Ali Paşa Cami bulunmaktadır. 1462'de İshakoğlu İsa Bey'in İshakoğlu Han'ını yaptırmasıyla Başçarşı oluşmaya başlamıştır. Hanla birlikte etrafına bir çok dükkan ve mağaza inşa edilmiştir.

Ali Paşa Camii

Dönemde birçok Saraybosnalı yine Osmanlılar tarafından 1457 yapılmış Hünkar Cami'nin etrafında yaşamaktaydı. Ancak İshakoğlu İsa Bey Miljacka Nehri'nin karşı kıyısıyla bağlantı sağlayabilmek adına bir köprü yaptırmıştır. Amacı kurmaya ve şekillendirmeye başladığı yeni şehir merkezine Saraybosnalıları çekebilmekti. Köprününde yapılması ile birlikte artık Başçarşı yavaş yavaş şekillenmeye ve dikkat çekmeye başlamıştı.

Bu dönemde en göz alıcı ve dikkat çekici binalar yapılmış olan camilerdir. Bunlardan en ünlüleri 1528 yılında Havedža Durak ve 1530 da dönemin Osmanlı Padişahı 1. Süleyman'ın Bosna sancak beyi Gazi Hüsrev Bey tarafından yapılmış olan camilerdir.

Gazi Hüsrev Bey döneminde camii dışında Başçarşı'ya bir adet medrese, kütüphane, han, saat kulesi, hamam ve bedesten inşa etmiştir. Gazi Hüsrev Bey hayatını Saraybosna'da kaybetmiş olup mezarı, kendisinin adını taşıyan Gazi Hüsrev Bey Cami'nin harem bölümünde bulunmaktadır.

Gazi Hüsrev Bey Camii

Başçarşı'da yer alan camiler kadar 15. ve 16. yüzyılda inşa edilmiş farklı dinlere ait birçok ibadethane de bulunmaktadır. Bunlardan birisi 1539 yılında inşa edilmiş eski Ortodoks Kilisesi'dir. Bir diğeri ise 1581 ve 1587 yılları arasında inşa edilmiş olan ilk Yahudi Sinagogu'dur. Şuanki adı bitiminin hemen ardından başka bir sinagog yapılmış olması nedeniyle Eski Sinagog'tur. Bir sonraki sinagogun adı da Yeni Sinagog olarak kalmıştır. Ancak günümüzde her iki sinagogta ibadet için kullanılmamakta olup Miljacka Nehri'nin karşındaki Ashkenazim Sinagog'u ibadet için kullanılmaktadır. Eski iki sinagog şuan Yahudi kültür merkezi olarak faaliyet göstermektedir. Şuanda yeni sinagogda Novi Hram adında bir galeri bulunmakta olup, eskisinde de Bosna Hersekli Yahudi'lerin tarihini anlatan bir sergi ve müze bulunmaktadır.

Eski Ortodoks Kilisesi

Eski Sinagog

16. yüzyılda Başçarşı, etrafına kurulan bedesten, han ve kervansaraylarla hızla büyümeye ve genişlemeye devam etmiştir. Öyleki bünyesinde sahip olduğu 12.000 civarındaki ticarethane ve dükkan ile dönemin en önemli ve en büyük ticaret merkezlerinden birisi haline gelmiştir.

Ancak çarşı 1640 yılındaki deprem, 1644 ve 1956 yıllarındaki yangınlar nedeniyle büyük tahribat yaşamıştır. Yine aynı dönemde çarşıya yapılan baskın ve saldırılar büyük hasar ve kayıplara neden olmuştur.

19. yüzyılda Başçarşı da önemli bir genişleme yaşanmamış olup, 1878 yılında Avusturya-Macaristan egemenliği döneminde yabancı mimarlar Saraybosna'yı Osmanlının izlerinden temizleyerek tıpkı bir Avrupa şehri gibi yeniden inşa etmek istemiştir. Buna istinaden birçok tarihi ve kültürel değeri olan bina yakılıp, yıkılmıştır. Ardından şehirde başlayan yangında bu zararı ikiye katlamıştır.

II. Dünya Savaşı'nda sonra 1945 yılında Saraybosna'nın özgürlüğünü ilan etmesinin ardından yönetim Başçarşı'nın kademeli olarak yıkılması gerektiğini düşünmüştür. Çünkü savaş sonrası kurulacak yeni şehirde mevcut yapı ve binaların Saraybosna'ya yakışmayacağı ve yerlerine daha modern binaların yapılması gerektiği kanısı oluşmuştur. Bir süre sonra bu düşünceden vazgeçilmiş ve binalar günümüze kadar ayakta kalmayı başarmıştır.